دسته بندی سوره فجر و مفهوم کلی هر دسته

دسته اول سوره فجر:

5آیه اول: قسم

کل قسمها را به دهه اول ذی الحجه، مربوط دانسته اند: فجر: فجرعید قربان، لیال عشر: ده شب دهه اول ذی الحجه ،شفع: روز ترویه، وتر: روز عرفه، والیل إذا یسر:شب عید قربان.

دسته دوم:

آیه های 6 تا 14: گرفتار شدن اهل طغیان

  أَ لَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِ:

(نام قوم)	(میزان برخورداری از دنیا)	(نوع رفتار آنها)	(عاقبت آنها)
عَادٍ(6)إِرَمَ	ذَاتِ الْعِمَادِ(7)الَّتىِ لَمْ یخُلَقْ مِثْلُهَا فىِ الْبِلَدِ(8)	الَّذِینَ طَغَوْاْ فىِ الْبِلَدِ(11) فَأَکْثَرُواْ فِیهَا الْفَسَادَ(12)	فَصَبَّ عَلَیْهِمْ رَبُّکَ سَوْطَ عَذَابٍ(13)
وَ ثَمُودَ	الَّذِینَ جَابُواْ الصَّخْرَ بِالْوَادِ(9)
وَ فِرْعَوْنَ	ذِى الْأَوْتَادِ(10)

 إن ربک لبالمرصاد

مرصاد: از رصد می آید: در هنگامی که شما مراقب هستید طرف مقابل شما چه رفتاری انجام می دهد که شما چه رفتاری انجام دهید. مرصاد کمین کردن.مرصاد بر وزن مفعال : جایگاه رصد.

دسته سوم:

آیات 15تا20

فَأَمَّا الْانسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَئهُ رَبُّهُ فَأَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبىّ‏ِ أَکْرَمَنِ(15)

وَ أَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَئهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبىّ‏ِ أَهَانَنِ(16)

در این دو آیه، تفکر و تصور غلط انسان نسبت به دنیا بیان می شود. کلمه ابتلا در آیه 15و 16 تکرار کرده که نشان می دهد که هم در تنگدستی هم در گشایش، آزمایش  مطرح است.

از آیه 17که می گوید کلا بل لا تکرمون الیتیم، رفتار دنیا گرایانه را بیان می کند و با کلمه کلا بل، می گوید بلکه مشکل سر این است که چون این رفتارها  را داشتید، تصورتان نسبت به دنیااینگونه شد.

منظور از کلا: کلا در پاسخ کسی است که گفته أهانن  و اکرمن. یعنی روزی کم، دلیل اهانت و خوار شدن نیست. و إکرام هم به خاطر استحقاق شخصی نیست. بلکه به خاطر فضل خداست که اکرام می کند. خداوند به خاطر مصالحی که همان امتحانش  است به کسی اکرام می کند نه به خاطر استحقاق او.

بنابر آیه 18،بایددر فکر فقرا باشیم . نسبت به آنها احساس مسئولیت کنیم.این، باعث می شود دنیا گرا نباشیم.

و تأکلون تراث أکلا لما: منظور اینکه شما هنگام بهره مندی از دنیا، برای خود حد و مرزی نمی شناسید.

و تحبون المال حبا جما: مال دنیا و مادیات را خیلی دوست دارید. دلبستگی به دنیا، نتیجه سه مورد قبلی است.

دسته چهارم:

آیه های 21 تا 22

کلاََّ إِذَا دُکَّتِ الْأَرْضُ دَکاًّ دَکاًّ(21) و جاء ربک والملک صفا صفا

وقتی که نظام دنیا به هم می ریزدو آنچه غیب بود، آشکار می شود.

دسته پنجم:

آیه های 23 تا 26:

اهل جهنم در می یابند که دنیا، فقط ابزاری برای زندگی حقیقی در آخرت بوده است. و اکنون عذاب آخرت، بسیار شدیدتر از سختی های دنیا خواهد بود که آن را سخت می پنداشتند.

دسته ششم: 27 تا آخر

مومن، مخاطب یا ایتها النفس المطمئنه، ایمن است و به او هیچ غم و سختی نمی رسد و دارای یقین است.

عاقبت کسانی که به ابزار بودن دنیا اطمینان داشتند و کم و زیاد دنیا آنها را آشفته نمی کرد، اینچنین است.

نمودار محتوای کلی سوره فجر

سوره فجر، دو نگاه متفاوت به دنیا و نتایج آن را بیان می کند:

نگاه اول: دنیا را ارزش می داند، بنابراین:

در مواقع قدرت داشتن طغیان می کند وفساد.

و در مواقع سختی کفران می کند.

نتیجه : گرفتاری به اشد عذاب هم در دنیا هم در آخرت.

نگاه دوم: دنیا را ابزار آزمایش و کسب توشه برای آخرت می داند.

           نتیجه: راضیه مرضیه، دارای اطمینان و رضایت : آرامش         سعادت هم در دنیا و هم آخرت.

هدف سوره فجر

هدف از سوره، محوری است که موجب انسجام کل آیات سوره می شود. و برای به دست آوردن هدف و غرض سوره، کل آیات سوره باید دیده شود.

هدف سوره فجر: مذمت دلبستگی به دنیا

(المیزان)